Son değirmenin kalıntıları-Yeni Değirmen

MERAMDERE’NİN SU DEĞİRMENLERİ
Muammer ULUTÜRK

Bir zamanlar o gümrah akan Meram Çayının haline bakıp ta hüzünlenmemek elde değil. Dere’nin çocukları, yazların kavurucu sıcaklarında muhtelif isimlerle andıkları yerlerde saatlerce bağrış çağrış yüzerler,keyiflenirlerdi. Çoban Bendi,Söğütaltı,Olukaltı,Sarıtaş,Maarif bu yerlerden sadece bir kaçıydı. Çocukluğumuzda hepimiz Meram Çayı’nın serinliklerinde yüzmeyi öğrendik.
Tarihçi İbrahim Hakkı Konyalı, Konya Tarihi adlı kitabında otuz üç değirmenin varlığından bahseder. Bu değirmenlerin tamamı su gücüne dayalı çalışırlardı. Kaynağı da elbette ki Meram Çayı’dır. Bunlardan Mahmut Efendi, Kasım Halife, Turut, Sinan, Değirmenköy,Yaka, Palamut, Sahra, Üzemiş, Keçi Muhsine ve Çayırbağı’ndaki üç değirmen haricinde tamamı Dere sınırları içindeydi. Buğdaylarını öğüttürmeye buraya daha çok Ova köylerinden, Yarma’dan, Ovakavağı’ndan, Sakyatan’dan, Eğribayat’tan ve hatta Karapınar’dan insanlar gelirlerdi.
Dere halkının önemli bir kısmı geçimini bu değirmenlerden sağlarlardı. Bunlardan bir kaçı hariç şimdi hepsinin yerinde yeller esiyor. Hatta geçmişten kalan bir ize de rastlamak mümkün değil artık.
Konya’nın değirmenleri hakkında elde yeterli, ayrıntılı bilgiler yok. Belki arşivler karıştırılırsa geniş malumatlar ortaya çıkarılabilir. Konya tarihi kitabı ve bilgilerine başvurduğumuz kişilerin verdikleri malumatlara göre Dere’deki değirmenler şunlar:
1.Sinaplı Değirmeni : Bugün değirmen yerinde yoktur. Çok ortaklı bir vakıf malı olup Bayramlı mevkiindedir. İşletmesini lakabı Sinoplu olan Ali yapardı.
2.İlahi (İla) Değirmeni : Bu değirmen çok güzel un öğütürdü. Konya’da, ”İla Değirmeni gibi öğütür” sözü bir darb-ı mesel haline gelmişti. Şimdi buralarda bağlar vardır. Vakıf malı olan değirmenin işletmesini Çimenler Ailesi yapardı.
3.Kaya Değirmeni : Bugün çevresi bahçelik olup değirmenden eser kalmamıştır. Vakıf malıydı.
4.Kızılbağ Değirmeni : Değirmenden eser kalmamıştır. Çok ortaklı bir vakıf malı olan değirmenin işletmesini Çimenler Ailesi yapardı.
5.Ulaş Değirmeni : Değirmenden eser kalmamıştır. Çok ortaklı bir vakıf malıydı. İşletmesini Hacılar Ailesi yapardı.
6.Çeşnigir Değirmeni : Şimdi harab olan değirmen vakıf malı idi.
7.Kemer değirmeni : Eskiden Turgut Oğlu’nun vakfıydı. Şimdi faal haldedir ve sahiplidir.
8.Yenice Değirmeni : Halen faaliyette olup sahiplidir. Bu değirmenin diğerlerinden farkı şahsa ait olmasıdır.
9.Kavak Değirmeni : 12 sehimde beşi hükümet konağı içindeki mescidin vakfı idi. Bilgi aldığımız kişilere göre de 60 hisselidir. Sonra mülk olmuştur. Değirmenden eser kalmamıştır.
10.Sinaplı II Değirmeni : Değirmenden eser kalmamıştır. Çukurluk mevkiinde olup geçmişte vakıf malıydı. İşletmesini Sinoplu Ali yapardı.
11.Hocalı (Hacı Ali) Değirmeni : Değirmenden eser kalmamıştır. İşletmesini Hacı Ali’nin yaptığı değirmen vakıf malıydı.
12.Yukarı Hocalar : Otuz altı ortaklı ve vakıf malı olan değirmenden eser kalmamıştır. Camiikebir’in karşısındaydı.
13.Aşağı Hocalar : Camiikebir’in karşısında yirmi ortaklı ve vakıf malı olan değirmenden eser kalmamıştır. Bu iki değirmenin araları birbirine pek yakındı. Şimdi burası boş bir arsadır. İşletmesini Hacılar Ailesi yapardı.
14.Çay Değirmeni : Bu satırların yazarının aile büyüklerinin de aralarında olduğu 7 işletme ortağı daha vardı. Vakıf malı olan değirmenden eser kalmamıştır.
15.Gümanas Değirmeni : Değirmenden eser kalmamıştır. Aşağı Mahalle Camii’nin altında bulunmaktaydı ve vakıf malıydı. İşletmesini Kinoş Ali Yapardı.
16.Midilli Değirmeni : Çok hisseli vakıf malı değirmenlerden biriydi. Son sahibi Evliyaoğlu Mustafa’dır. Bugün yerinde yoktur.
17.Maarif Değirmeni : Şimdi yem fabrikası olarak hizmet veren bu işletmeyi geçmişte Ekmekçizade adında bir şahıs çalıştırıyordu. İlk defa Sanayi Mektebi’ne gelir olarak Konya Valisi Ferid Paşa tarafından yaptırılmış sonra iki defa yanmıştır.
18.Yeni Değirmen : Kadı Yokuşunda Sultan Bağı’ndadır. Geçmişte Şeyh Sadreddin’in vakfıydı. Diğerlerinden farklı olarak bu değirmen üç çarklıydı. 24 saatte 10 kile un öğütürdü. Değirmenin yerinde bugün çocuk parkı vardır. İşletmesini Civelekler yapardı.
19.Karagöz Değirmeni : Son sahibi Kör Yusuf’tur. Vakıf malıydı. Sonradan Belediye tarafından yıktırılmıştır.
20.Meram Değirmeni : Hatiboğlu vakfıydı. Son sahipleri Zühtü-Necati Özdoğan’dır. Değirmen bugün yerinde yoktur. Burada çevre düzenlemesi yapılmıştır.
İ. Hakkı Konyalı’ya göre bu değirmenlerden birçoğu Selçuklular zamanından kalmıştır. Zamanla birçokları adlarını, sahiplerini, vakfiyelerini de değiştirmişlerdir. Ayrıca Konya’da hiç yel değirmeni de yoktur.
Geçmişte değirmencilik Dere’de çok önemli bir sektördür ve bu iş kolu Meram Çayı sayesinde pek çok kişi için bir emek ve hizmet kapısı olarak mazi olup gitmiştir.
Bilgilerine başvurduğumuz Hasan Ulutürk ve Ahmet Demirhan’a teşekkür ediyoruz.